Azot na rzepak, czyli koniec wakacji zimowych. O strategii nawożenia azotowego

W większości gospodarstw, w których uprawiany jest rzepak, pierwsza aplikacja nawozu azotowego otwiera sezon prac wiosennych, kończąc tym samym okres zimowych obowiązków w gospodarstwie. Azot jest najważniejszym i głównym czynnikiem plonotwórczym, który stanowi około 25% kosztów zmiennych w uprawie rzepaku. Dlatego wiedza na temat roli, dawek i terminów stosowania jest kluczowym elementem w założeniach dotyczących plonowania, ale również bilansu ekonomicznego.

Forma azotanowa na start!

Azot w uprawie rzepaku jako podstawowy budulec biomasy wpływa na każdy element struktury plonu. Już na samym początku wznowienia wegetacji odpowiada za:

• regeneracje rozety liściowej, która jest zredukowana na skutek uszkodzeń mrozowych;
• dynamikę wzrostu roślin;
• liczbę rozgałęzień bocznych i wzrost pędu głównego;
• wzrost konkurencyjności względem chwastów.

Z uwagi na powyższe szczególnie niekorzystnym zjawiskiem jest „zagłodzenie” plantacji w początkowym okresie wznowienia wegetacji. Planując pierwszą dawkę nawozu azotowego, warto przeanalizować warunki panujące w danym sezonie:

1. typ i wilgotność gleby,
2. rozwój rzepaku w okresie jesiennym,
3. stan przezimowania roślin,
4. zakładany plon,
5. zawartość azotu mineralnego w glebie.

Znając powyższe dane, całkowitą dawkę azotu wiosennego można wyliczyć wg prostego wzoru:

N_c= (P xP_j )- N _nim

N_c – dawka azotu [w kg/ha] potrzebna do wytworzenia zakładanego plonu

P – zakładany plon

P_j – pobranie jednostkowe azotu na wyprodukowanie 1 t nasion + 1 t słomy (ok. 55 kg N/ha)

N _min – zawartość azotu mineralnego w glebie

Po przeliczeniu całkowitego zapotrzebowania rzepaku na azot kolejnym krokiem jest dobór odpowiedniej formy i terminu stosowania nawozu. Azot w zdecydowanej większości nawozów dostępnych na rynku może występować w trzech formach:

1. azotanowa NO₃^–, zwana saletrzaną, jest słabo wiązana przez kompleks sorpcyjny, dlatego szybko dostępna dla roślin. Stymuluje rośliny do regeneracji i intensywnego wzrostu, dlatego nawozy stosowane w czasie pierwszej aplikacji wiosennej powinny zawierać częściowo tę formę.
2. Amonowa NH₄⁺ – dodatni kation, który w przeciwieństwie do formy azotanowej jest mocniej wiązany przez kompleks sorpcyjny, dzięki czemu dłużej dostępny dla roślin. Forma amonowa (jak również amidowa) jest źródłem N dla roślin, nie wpływa natomiast na hormony, takie jak cytokininy czy auksyny. W miarę upływu czasu forma amonowa ulega procesom chemicznym, przechodząc w formę azotanową.
3. Amidowa – zawarta np. w moczniku, jest najwolniej działającą formą azotu. Żeby została pobrana przez rośliny, musi przejść w formę amonową, a później w formę azotanową. W warunkach wysokiej wilgotności gleby oraz temperatury przekraczającej 8^oC wymienione procesy mogą trwać około 3-4 tygodni. W praktyce popularne staje się stosowanie mocznika w fazie rozety – jako drugą dawkę azotu dostępną w fazie wykształconego pąka.

Dobór formy azotu zależy od terminu i analizy plantacji, co jest kluczowe w przypadku pierwszej dawki azotu. Słabe plantacje, na których rośliny wykształciły niewielkie rozety (lub w znacznym stopniu zostały one zniszczona w czasie zimy), powinny być zasilone nawozem zawierającym część azotu w formie azotanowej (szybko dostępnej), np. w nawozie YaraBela SULFAN, gdzie 50% N stanowi forma NO₃^–, a drugą połowę forma NH₄⁺. Tylko zastosowanie formy azotanowej umożliwia roślinie szybką regenerację uszkodzeń po zimie.

Aby zastosowany azot był skutecznie i w pełni wykorzystany przez rzepak, konieczne jest równoległe dostarczenie siarki. Szacuje się, że wysokość nawożenia siarki w uprawie rzepaku powinna stanowić 25% dawki nawożenia mineralnego azotu. Zakładając poziom 150 kg N/ha, należy dostarczyć około 35-40 kg S/ha. Na rynku dostępne są nawozy zawierające azot + siarkę w jednej granuli, np. YaraBela Sulfan, jak również inne, w skład których obok siarki wprowadza się Mg, np. ESTA Kieserit.

Ile azotu na początek?

Rzepak ozimy w zdecydowanej większości przypadków nawozi się  w dwóch dawkach w krótkich odstępach czasu.  W zależności od sytuacji na polu pierwsza powinna być zastosowana na początku wznowienia wegetacji. W praktyce nawozy azotowe mogą być wysiewane już w pierwszej dekadzie lutego. Druga dawka nie powinna być odłożona w czasie, dlatego stosuje się ją do 4 tygodni po pierwszej aplikacji. Istotne jest, aby drugie zasilenie nastąpiło do 4-5 tygodni przed kwitnieniem, kiedy około ¾ zastosowanego azotu powinno być zakumulowane w roślinie.

W okresie wiosennym na wykorzystanie i przetworzenie azotu w plon główny mają wpływ również niezbędne mikroelementy. W pierwszej kolejności rzepak powinien być wspomagany dolistnie nawozami zawierającymi bor i mangan. W fazie odbudowanej rozety warto uzupełnić nawożenie o pozostałe składniki, takie jak molibden, miedz i cynk.

Michał Laszczyński